Jak ustalić wzór soli

  Zobacz także dysocjacja soli,  pobierz opracowanie: otrzymywanie soli.
 

  Opracowanie: Jak ustalić wzór sumaryczny soli

  Autor: Michał Kulik (tekst napisany przed laty)
  Strona: korkizchemii.pl

  Jeżeli praktycznie nic nie umiesz i jutro masz klasówkę z soli…

  To jest wytłumaczenie podstaw(!) tematu sole dla takich jak Ty.

  Nastawione na szybkie zaliczenie sprawdzianu.

  Dostajesz polecenie „Podaj wzór sumaryczny azotanu(V) wapnia”.

  I co masz z tym zrobić?

  Zaczynamy od zera.

  Azotan(V) wapnia to jest właśnie jedna z soli.

  Skąd masz wiedzieć, że to sól? O tym póżniej, na razie uwierz na słowo…

  Problem jest taki, że zapewne nie umiesz też kwasów.

  A KWASY SĄ NAPRAWDĘ POTRZEBNE, ŻEBY UMIEĆ SOLE.

  Poważnie, nie ściemniam, nie ma innej opcji.

  Generalnie trzeba też umieć wodorotlenki, ale to olewamy bo nie ma czasu i od biedy da radę bez nich.

  Teraz będzie totalne minimum o kwasach. Tylko to co niezbędne do ustalania wzorów soli.

  —————
  KWASY
   
  Kwasy zawsze mają we wzorze na początku „H”, czyli WODÓR.

  np. H2SO4

  Po „H”jest często mała cyferka na dole i zawsze coś tam jeszcze.

  To „coś tam jeszcze” to RESZTA KWASOWA.

  Koniecznie zapamiętaj, że „reszta kwasowa” to jest wszystko we wzorze kwasu OPRÓCZ wodoru (H). I bez tej cyferki przy „H”…

  Czyli w naszym przykładzie: reszta kwasowa to SO4. Razem z tą czwórką na końcu!!!

  Dobra, to jaka jest reszta kwasowa w H3PO4 ?

  Tak, PO4.

  A jaka jest w HNO3 ?

  NO3.

  A w H2S ?

  Tak, samo S.

  To teraz jeszcze musisz wiedzieć, jak się ustala WARTOŚCIOWOŚĆ reszty kwasowej.

  Możesz od biedy nie wiedzieć co to jest wartościowość.

  Ważne, żebyś wiedział jak się ją ustala i do czego się przydaje na sprawdzianie.

  ZAPAMIĘTAJ:

   !!!  WARTOŚCIOWOŚĆ RESZTY KWASOWEJ JEST RÓWNA LICZBIE ATOMÓW WODORU (H) W CZĄSTECZCE KWASU  !!!

  To znaczy, że jak jest np. kwas H2CO3 to jego reszta kwasowa (CO3) ma wartościowość II (dwa), bo przy H stoi dwójka (ta mała, na dole).

  Albo jak jest kwas HNO3, to jego reszta NO3 ma wartościowość I (jeden).

  Dlaczego? Bo jak nie ma cyferki przy H, to znaczy, że jest jedynka, tylko się jej nie pisze.

  Ogólnie, jak nie ma gdzieś we wzorze cyferki, to jest tak jakby tam była jedynka.

  Czyli w HCl reszta Cl ma też wartościowość I (jeden).

  Jaka jest wartościowość reszty kwasowej w H2SO4? Tak, SO4 ma II.

  Starczy o tym.

  Teraz jest następna kwestia. Muszę Cię zmartwić…

  Wzory i nazwy najważniejszych kwasów trzeba znać na pamięć. NIE DA SIĘ ICH WYWNIOSKOWAĆ.

  Albo można sobie zrobić ściągę.

  Ale nie można ich olać.

  Pocieszenie: wzorów i nazw SOLI nie trzeba się będzie uczyć na pamięć.

  Tylko trzeba umieć kwasy. Przynajmniej te:

  KWASY TLENOWE (każdy ma „O”, czyli tlen we wzorze…):

  H2SO4 kwas siarkowy(VI)

  H2SO3 kwas siarkowy(IV)

  HNO3 kwas azotowy(V)

  H3PO4 kwas ortofosforowy(V), ewentuanie: kwas fosforowy(V)

  H2CO3 kwas węglowy

  KWASY BEZTLENOWE (nie mają „O”…):

  HCl kwas solny, inaczej: kwas chlorowodorowy

  H2S kwas siarkowodorowy

  UWAGA:

  1.Te cyferki w nawiasach (na końcu nazwy) też trzeba zapamiętać.

  2.To, czy jest „siarkowy” czy „siarkowodorowy” to bardzo duża RÓŻNICA.

  Jeżeli masz sprawdzian TYLKO z ustalania wzorów soli,

  to powinno wystarczyć Ci tyle o kwasach.

  —————
  SOLE
  —————

  Wracamy do naszego polecenia „Podaj wzór sumaryczny azotanu(V) wapnia”

  Wzór sumaryczny to taki „zwykły”, bez kresek. Np. H2O to wzór sumaryczny wody.

  Teraz musisz koniecznie(!) zapamiętać, że

  KAŻDA SÓL POCHODZI OD JAKIEGOŚ KONKRETNEGO KWASU

  I MA JEGO RESZTĘ KWASOWĄ !!!

  Żeby napisać wzór soli, trzeba umieć określić, od jakiego kwasu ta sól pochodzi.

  Przeczytaj przykłady, może sczaisz o co chodzi:

  siarczan(VI) – sól kwasu siarkowego(VI)

  siarczan(IV) – sól kwasu siarkowego(IV)

  azotan(V) – sól kwasu azotowego(V)

  węglan – sól kwasu węglowego

  ortofosforan(V) – sól kwasu ortofoforowego(V)

  chlorek – sól kwasu solnego 🙂

  siarczek – sól kwasu siarkowodorowego

  Nie sczaiłeś?

  Chodzi o to, że jak jest w nazwie soli końcówka „an”,

  to pochodzi ona od kwasu tlenowego (takiego, co ma we wzorze „O”)

  Np. siarczan(VI) jest od kwasu siarkowego(VI), H2SO4.

  A NIE od siarkowodorowego H2S (bo ten jest beztlenowy).

  To, że w nawiasie po „an” jest taka sama cyferka jak w nazwie kwasu, jest chyba jasne?

  Dla pewności:

  siarczan(VI) jest od kwasu siarkowego(VI), a NIE od siarkowego(IV)…

  Końcówka „ek” oznacza, że to sól kwasu beztlenowego.

  Dobra, wracamy do przykładu „Podaj wzór sumaryczny azotanu(V) wapnia”.

  Może masz pomysł od jakiego kwasu ta sól pochodzi? 🙂

  No właśnie, od kwasu azotowego(V) !

  Jaki jest wzór tego kwasu?

  Tak, HNO3. Tylko nie daj się złapać ze ściągą.

  Jaka jest zatem reszta kwasowa?

  Tak, NO3. A jej wartościowość wynosi jeden.

  I właśnie napisanie tego NO3 to połowa sukcesu w rozwiązaniu polecenia „Podaj wzór sumaryczny azotanu(V) wapnia”.

  Teraz trzeba PO LEWEJ STRONIE napisać symbol wapnia.

  Bo WZÓR SOLI SKŁADA SIĘ Z RESZTY KWASOWEJ (po prawej we wzorze)

  I SYMBOLU METALU (po lewej we wzorze).

  Do tego są jeszcze dodatkowe cyferki i czasem nawias. Ale o tym później.

  Symboli pierwiastków pewnie też nie umiesz, ale zazwyczaj nauczyciele pozwalają korzystać

  z układu okresowego (tablicy pierwiastków…)

  Jeżeli Wam nie pozwala, albo masz układ z samymi symbolami, to dopisz sobie na ściądze

  najpopularniejsze pierwiastki:

  H – wodór

  Na – sód

  K – potas

  Mg – magnez

  Ca – wapń

  Fe – żelazo

  Cu – miedź

  Ag – srebro

  Zn – cynk

  Hg – rtęć

  Al – glin

  C – węgiel

  Pb – ołow

  N – azot

  P – fofor

  O – tlen

  S – siarka

  Cl – chlor

  Oczywiście możesz dostać polecenie z jakimś innym pierwiastkiem, ale te są najbardziej prawdopodobne.

  Jedziemy dalej („Podaj wzór sumaryczny azotanu(V) wapnia”).

  Po prawej reszta NO3 (nad nią „I”, czyli wartościowość)

  Po lewej symbol wapnia, czyli Ca.

            I

  Ca  NO3

  To oczywiście NIE KONIEC (!)

  Teraz trzeba ustalić wartościowość wapnia (Ca).

  Skąd masz wiedzieć ile wynosi?

  Ogarniasz jeszcze? Jak Ci się już wszystko zaczyna… no… mieszać, to zrób sobie przerwę,

  bo masz to kapować a nie mieć poczucie, że się starałeś.

  Jak ogarniasz, to jedziemy dalej.

  Skąd masz wiedzieć jaka jest wartościowość metalu w soli?

  1. Wartościowość metalu czasem jest podana w nawiasie, po nazwie pierwiastka.

  Czyli wiedziałbyś od razu, że żelazo ma III (trzy), gdyby było „siarczan(VI) żelaza(III)”

  Ale tak się podaje tylko wtedy, gdy pierwiastek może mieć różne wartościowości.

  Zanim będziesz się starał ustalić wartościowość samemu,

  zawsze zerknij, czy nie jest podana w nazwie, na samym końcu.

  2. Jeżeli wartościowość metalu nie jest podana w nazwie, to znaczy, że trzeba ją ustalić.

  Jak?

  Jeżeli możesz na sprawdzianie korzystać z układu okresowego, to zapamiętaj/zapisz na ściądze tak:

  pierwiastki 1 grupy (grupy to te PIONOWE kolumny) mają zawsze wartościowość I (jeden)

  pierwiastki 2 grupy mają zawsze wartościowość II (dwa)

  glin (Al) ma zawsze III (trzy)

  cynk (Zn) ma zawsze II (dwa)

  srebro ma (prawie) zawsze I (jeden).

  Z POZOSTAŁYMI METALAMI BYWA RÓŻNIE.

  To, że np. żelazo (Fe) jest w ósmej grupie wcale NIE OZNACZA, że ma wartościowość VIII (osiem).

  Ale w takich przypadkach wartościowość bedzie podana w nazwie soli. Przynajmniej powinna być  🙂

  Jeżeli nie możesz korzystać z układu, to dopisz na ściądze, że Na i K są w pierwszej grupie, a Mg i Ca w drugiej.

  Wracamy znowu do „Podaj wzór sumaryczny azotanu(V) wapnia”,

  Wapń jest w drugiej grupie, więc ma wartościowość II (dwa).

  No to mamy już:

    II     I
  Ca  NO3

  To też jeszcze NIE KONIEC.

  Po co nam w ogóle te wartościowości?

  Po to, żeby dokończyć wzór. To znaczy uzgodnić wzór.

  Czyli wpisać INDEKSY, takie małe „zwykłe” (NIE rzymskie) cyferki na dole.

  Teraz lepiej znowu odpocznij, bo to będzie BARDZO ISTOTNE i prawie wszystkim na początku się miesza.

  W szkole zazwyczaj uczą od razu ustalać wzory „na krzyż”, „na skos”.

  Ale ja to odradzam. Robisz tak:

  1. Jeżeli reszta kwasowa i metal mają taką samą wartościowość, to wzór już jest dobry.

  NIC NIE NALEŻY WPISYWAĆ(!).

  Np.

    II    II
  Mg SO4

  Jest gotowy. Tak ma zostać.

  2. Jeżeli jedna wartościowość jest wielokrotnością drugiej

  (czyli tą mniejszą można pomnożyć przez jakąś liczbę całkowitą tak, żeby wyszła ta większa)

  TO WPISUJESZ TYLKO TĄ JEDNĄ CYFERKĘ (indeks).

  Tylko ważne gdzie…

  Ano tam, gdzie jest niższa wartościowość, np.

     I     II
  Na  SO4    –   takie coś wymaga wpisania dwójki („2„) za Na.

  O tak:

     I     II
  NaSO4

  Dlaczego dwójka? Bo właśnie przez dwa trzeba pomnożyć jeden (niższa wartościowość),

  żeby wyszło dwa (wyższa wartościowość). I wzór jest gotowy.

  3. Jeżeli żadna wartościowość nie jest wielokrotnością drugiej

  (czyli nie da się pomnożyć tej mniejszej przez liczbę całkowitą tak, żeby wyszła ta większa)

  TO (dopiero w takim wypadku) WPISUJESZ INDEKSY „NA KRZYŻ” („na skos”).

  Czyli np.

   III    II
  Al   SO4    –   tutaj trzeba wpisać „na krzyż”. O tak:

   III    II
  Al2(SO4)3

  I jest ok.

  Jak widać wpisaliśmy za Al dwójkę (bo nad SO4 jest II), a za SO4 trójkę (bo nad Al jest III). Na tym polega to wpisanie „na krzyż”.

  Tylko trzeba było wziąć SO4 w NAWIAS.

  Nawias jest potrzebny dlatego, że SO4 to GRUPA ATOMÓW, a NIE pojedynczy atom.

  Żeby powtórzyć grupę atomów trzeba ją koniecznie wziąć w nawias.

  Nie wstawia się w nawias np. reszty Cl, bo to tylko jeden atom.

  Teraz możemy dokończyć polecenie „Podaj wzór sumaryczny azotanu(V) wapnia”.

  Doszliśmy już do czegoś takiego:

    II     I
  Ca  NO3

  Tylko nie mów, że nie wiesz co z tym zrobić…

  Tak, właśnie, trzeba wziąć NO3 w nawias i za nawiasem wpisać dwójkę. O tak:

    II     I
  Ca (NO3)2

  Tak wygląda wzór soli o nazwie „azotan(V) wapnia”.

  No to jedziemy jeszcze z kilkoma przykładami.

  „Ustal wzór chlorku żelaza(III)”

  Hmmm… Chlorek… To jest sól kwasu solnego.

  Kwas solny ma wzór HCl.

  Trzeba napisać resztę kwasową Cl

  Jej wartościowość to I (jeden).

          I
        Cl

  A po lewej symbol żelaza, czyli Fe.

  Którego wartościowość wynosi III (trzy).

   III  I
  Fe Cl

  W takim razie wpisujemy trójkę za Cl

   III  I
  Fe Cl3

  I wzór chlorku żelaza(III) jest gotowy.

  Teraz „ortofosforan(V) cynku”.

  (Czyli inaczej „fosforan(V) cynku”)

  Sól kwasu H3PO4, czyli reszta kwasowa PO4, jej wartościowość = III (trzy).

  Cynk (Zn) jest zawsze dwuwartościowy.

  To na razie mamy:

   II    III
  Zn  PO4

  Czy obydwie wartościowości są takie same? Nie.

  To znaczy, że napewno jeszcze wzór nie jest gotowy.

  A może jedna jest wielokrotnością drugiej? Nie.

  Czyli nie wystarczy wpisanie jednego indeksu.

  W takim razie trzeba wpisać „na krzyż”. O tak:

   II     III
  Zn3(PO4)2

  I jest ok.

  Następna sól: „azotan(V) potasu”

  Od HNO3, reszta NO3, wartościowość = I (jeden).

  Potas (K) ma wartościowość I (jeden).

   I   I
  KNO3

  Obie wartościowości takie same, więc to już koniec – dobry wzór.

  Spróbuj sam (najłatwiej na kartce) ustalić wzory soli:

  węglan sodu

  siarczan(IV) żelaza(II)

  azotan(V) glinu

  siarczek rtęci(II)

  fosforan(V) glinu

  siarczan(VI) ołowiu(IV)

  chlorek magnezu

  Na dole strony są poprawne wzory – jak masz 5 odpowiedzi bezbłędnych(!) to nie ma dramatu.

  Jak masz mniej, to…

  lepiej weź u mnie korepetycje z chemii 🙂

  Powodzenia na sprawdzianie!

  Michał Kulik.

 

  Jeżeli masz poczucie, że już jesteś nauczony,

  to upewnij się koniecznie, czy musisz umieć TYLKO ustalać wzory soli !!!

  Często jest jeszcze otrzymywanie soli, dysocjacja soli,

  czasem wzory strukturalne soli i parę innych rzeczy.

  Dobrze jest też umieć nazwać sól na podstawie wzoru.

 


  Pobierz opracowanie: otrzymywanie soli.

 


 

 
 
  ———————-

  Wzory soli do ustalenia samemu – odpowiedzi:

  Na2CO3

  FeSO3

  Al(NO3)3

  HgS

  AlPO4

  Pb(SO4)2

  MgCl2